Sensacja to zdolność do odbierania i przetwarzania bodźców otrzymywanych przez narządy zmysłów. Bodźce zewnętrzne to bodźce wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe i dotykowe. Bodźce wewnętrzne są przetwarzane przez systemy kinestetyczne (świadomość pozycji ciała) i trzewne (bodźce z dużych organów). Percepcja jest zdolnością do doświadczania, rozpoznawania, organizowania i interpretowania bodźców zmysłowych. Poznanie to intelektualna zdolność do myślenia, w tym pamięć, osąd i orientacja. Zmiany czuciowe, percepcyjne i poznawcze mogą być tymczasowe lub postępujące i mogą wynikać z choroby lub urazu.

Ośrodkowy układ nerwowy (CNS) i obwodowy układ nerwowy (PNS) współpracują ze sobą w celu zbierania bodźców, transportu bodźców do mózgu i reagowania na bodźce. Składniki układu czuciowego to aferentne drogi nerwowe, które przekazują impulsy do mózgu; efferentne drogi nerwowe, które wysyłają impulsy czuciowe z mózgu; rdzeń kręgowy; pień mózgu; i wyższa kora mózgowa (cerebrum).

Składniki poznania to świadomość (w tym pobudzenie i świadomość), pamięć, afekt, osąd, percepcja i język. Świadomość wpływa zarówno na funkcje intelektualne jak i emocjonalne i zależy od siatkowatego układu aktywującego (RAS) w pniu mózgu, kontroli snu i czuwania. Orientacja to zdolność do bycia pobudzonym, dokładnego postrzegania otoczenia i rozpoznawania wzorców. Klienci ze zmienioną mową mają albo afazję ekspresyjną, zdolność do rozumienia komunikacji, ale nie do wyraźnego mówienia, albo afazję receptywną, zdolność do dobrego mówienia, ale niezdolność do rozumienia komunikatu, który jest mówiony.

Czynniki wpływające na odczuwanie, percepcję i poznanie to wiek, środowisko, styl życia, stres, choroba i leki. Niemowlę lub małe dziecko ma niedojrzały układ nerwowy i nadal uczy się poznawczo. Zdolności poznawcze są odżywiane i utrzymywane przez stymulujące środowisko i nie zmniejszają się w starszym wieku. Zaburzenia pamięci pojawiają się u osób w podeszłym wieku w wyniku patologii, ale nie z powodu wieku. Środowisko, styl życia i poziom stresu mogą być stymulujące, ale są też wymagające. Podobnie, choroby i leki mogą prowadzić do problemów sensorycznych, percepcyjnych i poznawczych.

Zmiany sensoryczne, percepcyjne i poznawcze obejmują deficyty sensoryczne, deprywację i przeciążenie. Dezorientacja jest stanem psychicznym, w którym świadomość osoby dotycząca czasu, miejsca, siebie i/lub sytuacji jest zaburzona („Disoriented x4”). Dezorientacja może być spowodowana przez nadmierną stymulację sensoryczną lub niedostateczną stymulację sensoryczną.

Deficyt sensoryczny jest zmianą w percepcji bodźców sensorycznych, takich jak utrata wzroku i słuchu. Osoby z deficytem sensorycznym częściej doświadczają deprywacji sensorycznej lub przeciążenia sensorycznego. Deprywacja sensoryczna jest stanem zmniejszonego dopływu bodźców sensorycznych ze środowiska wewnętrznego lub zewnętrznego. Objawia się ona zmianami w percepcji sensorycznej w wyniku choroby, traumy, izolacji lub przyjmowania leków wpływających depresyjnie na OUN, takich jak narkotyki czy środki uspokajające. Przeciążenie sensoryczne to stan nadmiernej i długotrwałej stymulacji wielozmysłowej, objawiający się zmianą zachowania (lęk, drażliwość i podobne problemy) oraz zniekształceniami percepcyjnymi. Przeciążenie sensoryczne jest spowodowane zwiększoną ilością bodźców wewnętrznych, takich jak ból lub choroba; inwazyjne zabiegi; nadmierny hałas; obecność obcych; oraz leki, które stymulują OUN.

Ocena czucia, percepcji i poznania obejmuje wywiad zdrowotny, badanie fizykalne (w tym nerwów czaszkowych), ocenę stanu psychicznego (w tym LOC), ocenę zdolności funkcjonalnych oraz ocenę środowiskową. Ocena stanu psychicznego i poziomu świadomości obejmuje (1) odnotowanie ogólnego wyglądu, treści mowy, pamięci, logiki, osądu i wyświetlanych wzorców mowy; (2) wykonanie skali śpiączki Glasgow; oraz (3) zastosowanie krótkiego przesiewowego testu stanu psychicznego, takiego jak Mini-Mental Status Examination. Odczuwanie jest badane poprzez ocenę bólu, lekkiego dotyku i wibracji w dłoniach i stopach. Nerwy czaszkowe są oceniane w celu określenia problemów ze wzrokiem lub słuchem, smakiem, węchem i aktywnością ruchową twarzy. Funkcja móżdżku jest oceniana poprzez obserwację chodu i zdolności motorycznych pacjenta. Odruchy są oceniane w celu sprawdzenia układu nerwowego.

Diagnozy pielęgniarskie związane z odczuwaniem, percepcją i poznaniem to: zaburzona percepcja sensoryczna (wzrokowa, słuchowa, kinestetyczna, smakowa, dotykowa lub węchowa), zaburzone procesy myślowe, izolacja społeczna i ryzyko urazów. Cele dla pacjentów z tymi diagnozami pielęgniarskimi są związane z bezpieczeństwem, znaczącą stymulacją, orientacją, nienaruszonym funkcjonowaniem zmysłów i zdolnością do wykonywania czynności życia codziennego.

Wdrożenie obejmuje zarządzanie deficytami sensorycznymi (dotykowymi, słuchowymi, wzrokowymi), zarządzanie deprywacją sensoryczną, zarządzanie przeciążeniem sensorycznym (pomoc zdezorientowanym), opiekę nad klientem nieprzytomnym, stosowanie ograniczeń oraz terapii komplementarnych i alternatywnych (zioła, aromaterapia). Ewaluacja opieki wymaga sprawdzenia, czy osiągnięto oczekiwane rezultaty.

.