Dramat muzyczny, rodzaj poważnego teatru muzycznego, po raz pierwszy przedstawiony przez Richarda Wagnera w jego książce Oper und Drama (1850-51; „Opera i dramat”), który był pierwotnie określany po prostu jako „dramat”. (Sam Wagner nigdy nie używał terminu dramat muzyczny, który był później używany przez jego następców oraz przez krytyków i uczonych). Ten nowy typ dzieła miał być powrotem do greckiego dramatu, tak jak Wagner go rozumiał – publicznego wyrażania narodowych aspiracji ludzkich w formie symbolicznej poprzez odgrywanie mitów rasowych i używanie muzyki dla pełnego wyrażenia akcji dramatycznej. Nacisk Wagnera na operę jako dramat jedynie wznowił i rozwinął idee Claudio Monteverdiego i Christopha Glucka. Przewidywał zanik starego typu opery, z librettem dostarczonym przez hack wersyfikatora, jako szansę dla kompozytora, aby „set piece” opera z czysto muzycznych form oddzielonych recytatywem.

Skrótowo mówiąc, nowa forma sztuki zostałaby stworzona przez jednego artystę, który napisałby poetycki dramat, który powinien znaleźć pełny wyraz, gdy został ustawiony na ciągłej wokalno-symfonicznej fakturze. Faktura ta byłaby utkana z podstawowych idei tematycznych, czyli leitmotivów („motywów przewodnich”); powstawałyby one naturalnie jako ekspresyjne frazy wokalne śpiewane przez postaci w kluczowych emocjonalnych punktach dramatu, a następnie byłyby rozwijane przez orkiestrę jako „reminiscencje” zgodnie z ekspresyjną potrzebą dramatycznego i psychologicznego rozwoju akcji. Koncepcja ta znalazła pełne ucieleśnienie w Pierścieniu Nibelungów, cyklu czterech oper wystawionych po raz pierwszy w 1876 roku; jedynym odstępstwem od teorii Wagnera było to, że motywy przewodnie nie zawsze powstawały jako wypowiedzi wokalne, lecz często były wprowadzane przez orkiestrę w celu sportretowania postaci, emocji lub wydarzeń.