Posiadamy tylko mgliste wrażenia i ograniczone raporty biograficzne Arystotelesa, zwanego w średniowieczu „mistrzem tych, którzy wiedzą.” Nasze skąpe świadectwo pochodzi z listów, wierszy i innych materiałów ze Stagiry, Delf i Aten. Co więcej, starożytna biografia nie jest poza podejrzeniami, ponieważ została skompilowana długo po życiu Arystotelesa. Na przykład najbardziej znany tekst, Żywoty i opinie wybitnych filozofów Diogenesa Laertiusa (220 r. n.e.), jest mieszaniną faktów i fikcji. Diogenes ma to do powiedzenia o Arystotelesie: „Mówił z seplenieniem, miał też słabe nogi i małe oczy, ale ubierał się elegancko i rzucał się w oczy swoim używaniem pierścieni i fryzurą.”
Czy Arystoteles był takim dandysem, czy nie, nigdy się nie dowiemy, ale pewne jest, że jego życie i praca zbiegły się z upadkiem greckiego polis. Arystoteles był świadkiem klęski Aten i Teb przeciwko Filipowi II pod Chaeronea (338 r. p.n.e.), i, jak się wydaje, był wychowawcą syna Filipa, Aleksandra Wielkiego.
Urodzony w 384 r. p.n.e. w Stagirze, w północno-zachodniej Grecji, Arystoteles, w przeciwieństwie do Platona, nie był potomkiem wysoko urodzonej arystokracji ateńskiej, ani nawet obywatelem Aten. Był cudzoziemcem-rezydentem („metysem”), pozbawionym praw politycznych. Mimo to pochodził z renomowanej rodziny. Jego ojciec Nicomachus był królewskim lekarzem na dworze macedońskim. Arystoteles otrzymał pierwszorzędne wykształcenie, nad którym po śmierci ojca czuwał jego opiekun. W 367 roku, w wieku siedemnastu lat, z powodu napięć na dworze, Arystoteles wyjechał do Aten, aby uczyć się u Platona. Akademia Platona była wówczas najbardziej znanym ośrodkiem intelektualnym w świecie greckim, a ludzie przybywali ze wszystkich stron, aby studiować, uczyć się i nauczać.
Przez następne dwadzieścia lat (367-347), Arystoteles studiował z Platonem i innymi członkami Akademii-Speusippusem, Ksenokratesem i Eudoksosem z Cnidus. Podczas tego pierwszego pobytu w Atenach Arystoteles zaczął wykładać z tablicą, posługiwał się różnymi przyrządami naukowymi i wykresami astronomicznymi, i prawdopodobnie stworzył pierwsze szkice swoich dzieł z zakresu fizyki, metafizyki, etyki, polityki i retoryki. Platon, założyciel i przewodniczący Akademii, był starszy od Arystotelesa o czterdzieści pięć lat i choć nie mamy wiarygodnych informacji o ich relacjach, mamy słowa Arystotelesa o jego nauczycielu: „Oczywiście takie badanie jest nam przeciwne, zważywszy, że ci, którzy wprowadzili te idee, byli naszymi przyjaciółmi. Jednakże (…) dla zachowania prawdy wydaje się, że jesteśmy zobowiązani nie oszczędzać naszych własnych uczuć, ponieważ jesteśmy filozofami”. Stąd słynne łacińskie dictum przypisywane Arystotelesowi (swobodnie sparafrazowane z greki Etyki nikomachejskiej): amicus Plato, sed magis amica veritas, „Platon jest przyjacielem, ale prawda jest lepszym przyjacielem.”
Arystoteles nie wydaje się, by angażował się zbytnio w sprawy polityczne w polis, choć założył politykę jako autonomiczną naukę. Pełnił jednak rolę mediatora między Macedonią a różnymi miastami greckimi, za co obywatele Aten byli mu wdzięczni. Większość jego czasu pochłaniały studia, badania i nauczanie. Jeśli wierzyć starożytnym przekazom, Arystoteles mówił z przenikliwym dowcipem i potrafił wygłaszać przejrzyste i porywające wykłady. Był pilnym czytelnikiem, kolekcjonerem i myślicielem, zawsze otwartym na świat i obeznanym z jego drogami, daleko wykraczającymi poza nauki Akademii. Był mistrzowsko zorientowany w dziełach sofistów, przedsokratyków, pisarzy medycznych, a także greckiej liryki, epiki i dramatu oraz różnych konstytucji jego świata.
Po śmierci Platona, Arystoteles, w wieku trzydziestu ośmiu lat, opuścił Ateny z powodu niebezpieczeństwa politycznego. Uznany za zbyt przyjaznego Macedończykom, którzy zagrażali wolności Grecji, wyruszył, wraz ze swoim przyjacielem Hermiasem z Atarneus, w wieloletnią podróż (347-335/4). W Assus w Azji Mniejszej Arystoteles był dobrze utrzymywany przez władcę i mógł swobodnie zajmować się filozofią i naukami ścisłymi. Tam poznał swojego współpracownika i przyjaciela, Teofrasta z Eresusu. W końcu poślubił Pythias, siostrę (lub siostrzenicę) Hermiasa, z którą miał córkę o tym samym imieniu i syna, Nicomachus.
Po śmierci Hermiasa w 345 roku, Arystoteles przeniósł się do Mytilene na Lesbos. Dwa lata później, na prośbę króla Filipa, podjął się wychowania trzynastoletniego Aleksandra. Pobudza to wyobraźnię: czy jeden z największych filozofów był nauczycielem jednego z najpotężniejszych władców? Arystoteles jednak nigdy nie wspomina o Aleksandrze w żadnym ze swoich obszernych dzieł. Mówi się jednak, że Arystoteles był autorem tekstu Aleksander, czyli O koloniach, i że przedstawił swojemu młodemu uczniowi grecką mądrość. Mówi się, że Arystoteles kazał wykonać dla Aleksandra kopię Iliady Homera i że w swoim podziwie dla Achillesa Aleksander zabierał ją ze sobą na swoje kampanie. Po zniszczeniu Teb w 335 roku, a wraz z nim po zakończeniu greckiego oporu przeciwko macedońskiemu panowaniu, prawie pięćdziesięcioletni Arystoteles powrócił na swój drugi pobyt w Atenach (335/4-322). W ciągu tych dwunastu lat Arystoteles pracował w Liceum w pobliżu góry Lycabettus, gimnazjum otwartym dla wszystkich. Ze względu na swoją osobliwą architekturę znane było również jako Peripatos, co oznacza „spacer” lub „sala do spacerów i dyskusji”. Tutaj Arystoteles ustawił swoją niezwykłą bibliotekę, jak również instrumenty naukowe, i wykładał publicznie, w stylu nauczania i badań Akademii, poprawiał wcześniejsze prace i opracowywał nowe, organizował zespoły badawcze.
Po śmierci Aleksandra w czerwcu 323 roku, Arystoteles ponownie opuścił Ateny. Obawiał się, że padnie ofiarą antymacedońskiej intrygi i zostanie posądzony o bezbożność, zarzut, który doprowadził do śmierci Sokratesa (a przed nim Anaksagorasa). Wycofał się do domu swojej matki w Chalcis na Eubei. Zmarł na chorobę wkrótce potem, w październiku 322 r., w wieku sześćdziesięciu dwóch lat. Zgodnie ze swoim życzeniem został pochowany obok swojej żony Pythii.
Dalsza lektura, patrz:
Robert Bartlett i Susan Collins eds., Action and Contemplation: Studies in the Moral and Political Thought of Aristotle, Albany: 1999.
.