Scotland as a nation

Scotland is one of Europe’s oldest nations. Po integracji Parlamentu Anglii i Walii oraz Parlamentu Szkocji w 1707 roku, Szkocja pozostała narodem w ramach nowego państwa związkowego. Narodowość Szkocji i wielonarodowy charakter Zjednoczonego Królestwa zostały powszechnie uznane, w tym przez rząd Zjednoczonego Królestwa, przez partie z całego spektrum politycznego oraz przez społeczeństwo obywatelskie Szkocji. Załącznik A zawiera krótkie podsumowanie konstytucyjnej historii narodu szkockiego.

Narodowość Szkocji to jednak coś więcej niż tylko kwestia historii lub zestawu instytucji państwowych. To także wspólne wartości i aspiracje, które wynikają z idei narodu szkockiego jako odrębnej wspólnoty politycznej, mającej prawo do wyboru własnej przyszłości.

Przed referendum niepodległościowym liderzy partii w Szkocji, które prowadziły kampanię przeciwko niepodległości, wydali wspólne oświadczenie, w którym poparli prawo Szkocji do wyboru-

Władza leży w rękach narodu szkockiego i wierzymy, że to naród szkocki powinien decydować o tym, jak będziemy rządzeni.

Takie rozumienie konstytucyjnej pozycji narodu szkockiego w ramach Zjednoczonego Królestwa nie jest poważnie kwestionowane. Od dawna jest akceptowane przez kolejne rządy Zjednoczonego Królestwa, a także przez szerszą społeczność polityczną, że naród Szkocji ma prawo do określenia dalszego miejsca Szkocji w Zjednoczonym Królestwie. The Claim of Right for Scotland, podpisane w 1989 r. przez szereg czołowych postaci i organizacji z całego życia politycznego i obywatelskiego Szkocji, rozpoczyna się od uznania –

suwerennego prawa narodu szkockiego do określenia formy rządu najlepiej odpowiadającej jego potrzebom.

Wynika to z faktu, że Zjednoczone Królestwo nie jest jednolitym państwem narodowym; jest to państwo unijne. Jest to państwo wielonarodowe, którego części składowe korzystają z różnych rozstrzygnięć konstytucyjnych i praw.

Zgodne z byciem państwem unijnym jest, aby części składowe tego państwa miały uznane prawo do uzyskania niepodległości, zgodnie z wolą narodu. Zjednoczone Królestwo uznaje, zarówno na mocy prawa międzynarodowego, jak i krajowego, prawo mieszkańców Irlandii Północnej do przeprowadzenia w pewnych okolicznościach referendum w sprawie zjednoczenia Irlandii; a Zjednoczone Królestwo jest prawnie zobowiązane – ponownie na mocy prawa międzynarodowego i krajowego – do realizacji zjednoczenia, jeśli taka jest wola mieszkańców Irlandii Północnej.

Nawet ci, którzy popierają dalsze miejsce Szkocji w Unii, uznają prawo Szkocji do wyboru. Po referendum niepodległościowym w 2014 roku Komisja Smitha zgromadziła partie polityczne reprezentowane w Parlamencie Szkockim, aby uzgodnić propozycje dalszej dewolucji. Komisja Smitha odbyła się w kontekście zarówno zaakceptowania przez wszystkich uczestników wyniku referendum niepodległościowego, jak i tego, że trzy z pięciu reprezentowanych partii prowadziły kampanię na rzecz pozostania Szkocji w Zjednoczonym Królestwie. Niemniej jednak, zgodnie z głównymi postanowieniami porozumienia, Komisja stwierdziła –

Zgadza się, że nic w tym raporcie nie stoi na przeszkodzie, by Szkocja stała się w przyszłości niepodległym krajem, jeśli naród szkocki tak postanowi.

W 2018 roku Constitution Reform Group, ponadpartyjne stowarzyszenie parlamentarzystów, wprowadziło do Izby Lordów projekt ustawy Act of Union Bill mający na celu nadanie mocy prawnej zasadzie, że „każda z Anglii, Szkocji, Walii i Irlandii Północnej jest jednostką, która zarówno może, jak i powinna określać swoje własne sprawy w zakresie, w jakim uważa, że powinna”. Ich projekt ustawy wprowadziłby do prawa zasadę, że każda część Zjednoczonego Królestwa-

pozostaje narodem składowym lub częścią Zjednoczonego Królestwa, chyba że i dopóki większość ludzi tego narodu lub części nie zagłosuje w referendum za jego opuszczeniem.

Historia konstytucyjna Zjednoczonego Królestwa i jego narodów charakteryzuje się zarówno zmianami, jak i ciągłością. Mówi się, że konstytucja Wielkiej Brytanii opiera się na idei suwerenności parlamentarnej: że Parlament Wielkiej Brytanii jest jedynym źródłem suwerenności i że Korona w Parlamencie może tworzyć lub nie tworzyć dowolnego prawa. Ta teoria konstytucji jest wytworem wiktoriańskiej myśli prawniczej i kwestionuje się, czy pozostaje ona dokładnym lub rozsądnym opisem rzeczywistości konstytucyjnej w Wielkiej Brytanii.

Szkocja ma historyczną tradycję konstytucyjną odmienną od tej opisywanej przez doktrynę suwerenności parlamentarnej. W Szkocji tradycyjnie uważa się, że suwerenność należy do ludu i że jest to raczej ograniczona niż absolutna forma władzy, a prawo do rządzenia zależy od zgody ludu. Postawiono pytanie, dlaczego konstytucja państwa unijnego ma odzwierciedlać tylko jedną z tradycji konstytucyjnych narodów wchodzących w jego skład.

Najnowsze zmiany również wymagają uwzględnienia we właściwym rozumieniu konstytucji Wielkiej Brytanii i jej narodów. Zdecentralizowane rządy i parlamenty w Szkocji uzyskały swoją demokratyczną legitymację dzięki referendom i utrzymują ją dzięki regularnym wyborom. Przyjęto, że sama suwerenność parlamentarna nie uzasadniałaby ich zniesienia. Zgodnie z zaleceniami Komisji Smitha, zapis respektujący ich trwałość znalazł się w ustawie Scotland Act 2016, promowanej w parlamencie brytyjskim przez rząd Wielkiej Brytanii.

Zasada suwerenności parlamentu musi uwzględniać nie tylko ustalenia dotyczące decentralizacji, ale także członkostwo Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej, zobowiązania międzynarodowe i międzynarodowe reżimy praw człowieka, a także najnowsze orzecznictwo, które sugeruje inne zasady, które wymagają uwzględnienia przy ocenie tego, czego konstytucja wymaga od rządów i parlamentów w XXI wieku.

Mimo tego, rząd brytyjski starał się ostatnio zapewnić uznanie w ustawie, że suwerenność parlamentarna jest stałą zasadą prawną w brytyjskich systemach prawnych. Ale tak jak zasada suwerenności parlamentarnej pojawiła się, gdy była rozumiana jako dokładny opis konstytucji Zjednoczonego Królestwa, tak też zapisanie jej w prawie uniemożliwiłoby jej zmianę, zastąpienie lub dostosowanie, gdy nie jest już dokładnym opisem współczesnej konstytucji.

W opinii rządu szkockiego suwerenność parlamentarna, bez względu na jej historyczne pochodzenie lub tradycyjną treść, nie jest już dokładnym opisem konstytucji w Szkocji lub Zjednoczonym Królestwie. Jak argumentuje Rząd Walijski-

Jeśli … przyjmuje się, że suwerenność (której część powinna być dzielona) leży w każdej części Zjednoczonego Królestwa, tradycyjna doktryna suwerenności Parlamentu nie stanowi już solidnej podstawy dla konstytucji Zjednoczonego Królestwa.

Ludzie Szkocji (i innych części Wielkiej Brytanii) mają prawo do określenia formy rządu, która najlepiej odpowiada ich potrzebom, a konstytucja państwa związkowego musi to uznać.