Nazwa Troja odnosi się zarówno do miejsca w legendzie, jak i do rzeczywistego stanowiska archeologicznego. W legendzie Troja jest miastem, które było oblegane przez 10 lat i w końcu zostało zdobyte przez grecką armię pod wodzą króla Agamemnona. Powodem tej „wojny trojańskiej” było, według „Iliady” Homera, uprowadzenie Heleny, królowej ze Sparty. Porwania tego dokonał Parys, syn trojańskiego króla Priama. W całej „Iliadzie” bogowie nieustannie interweniują w celu wsparcia postaci po obu stronach konfliktu.
Troja odnosi się również do rzeczywistego starożytnego miasta położonego na północno-zachodnim wybrzeżu Turcji, które od starożytności było identyfikowane przez wielu jako Troja omawiana w legendzie. Czy Wojna Trojańska rzeczywiście miała miejsce i czy miejsce w północno-zachodniej Turcji to ta sama Troja, jest kwestią dyskusyjną. Współczesna turecka nazwa tego miejsca to Hisarlik.
The pomysł, że miasto było Troja idzie z powrotem co najmniej 2,700 lat, kiedy starożytni Grecy byli kolonizacji zachodniego wybrzeża Turcji. W XIX wieku pomysł ten ponownie stał się popularny, gdy niemiecki biznesmen i archeolog, Heinrich Schliemann, przeprowadził serię wykopalisk w Hisarlik i odkrył skarby, które, jak twierdził, pochodziły od króla Priama.
Troja legenda
Wojna trojańska, jak się uważa, miała miejsce pod koniec epoki brązu. To jest około lub przed 1200 p.n.e. Miało to miejsce w czasie, gdy cywilizacja, którą nazywamy mykeńską, rozkwitła w Grecji. Zbudowali oni wielkie pałace i rozwinęli system pisma.
The wczesny konto ten wojna przychodzić od Homer, kto żyć wokoło the eighth wiek B.C., kilka wiek po the wydarzenie wziąć miejsce. Nie wydaje się, by zostały spisane jeszcze później, prawdopodobnie w szóstym wieku p.n.e., kiedy tyran o imieniu Peisistratus rządził Atenami.
„Iliada” Homera rozgrywa się w dziesiątym roku oblężenia Troi i opowiada o serii wydarzeń, które wydają się mieć miejsce w ciągu kilku tygodni. Historia jasno pokazuje, że oblężenie odcisnęło swoje piętno na greckich siłach wysłanych, by odzyskać Helenę. W wierszu czytamy, że „drewno naszych statków zgniło, liny są połamane, a daleko są nasze żony i nasze małe dzieci” (tłumaczenie Richmond Lattimore).
Wojna zasadniczo stała się patowa z Grekami niezdolnymi do wzięcia miasta i Trojanami niezdolnymi do wepchnięcia ich z powrotem do morza. My, „synowie Achajów przewyższamy liczebnie Trojan – tych, którzy mieszkają w mieście; ale w ich liczbie są towarzysze z innych miast, władający włócznią, by im pomóc” – czytamy w „Iliadzie”.
W poemacie dochodzi do wielu kluczowych wydarzeń, między innymi do pojedynku Menelaosa (Menelaus), króla Sparty i męża Heleny, z Parysem. Zwycięzca ma otrzymać Helenę jako nagrodę, kończąc tym samym wojnę. Jednak bogowie interweniują, przerywając pojedynek przed jego zakończeniem i wojna trwa nadal.
Inny ważny pojedynek ma miejsce blisko końca poematu między Achilleusem (lub Achillesem) a wielkim trojańskim wojownikiem o imieniu Hektor (lub Hektor). Trojanin wie, że nie ma sobie równych w starciu z greckim wojownikiem i początkowo przebiega trzy okrążenia wokół Troi, a Achilleus go goni. W końcu bogowie zmuszają go do stawienia czoła greckiemu wojownikowi i ten z kolei zostaje zabity.
W przeciwieństwie do popularnego przekonania, „Iliada” nie kończy się zniszczeniem Troi, ale chwilowym rozejmem, po którym walki przypuszczalnie trwają nadal. Inny homerycki utwór zwany „Odyseją” jest osadzony po zniszczeniu miasta i przedstawia greckiego bohatera Odyseusza próbującego wrócić do domu. Poemat ten krótko wspomina o tym, jak Grecy zdobyli Troję, używając słynnego „konia trojańskiego”, prezentu skrywającego w sobie wojowników.
„Cóż to było za rzecz, którą ten potężny człowiek zdziałał i zniósł w wyrzeźbionym koniu, na którym siedzieli wszyscy wodzowie Argejczyków, niosąc Trojanom śmierć i los!” czytamy w części wiersza (tłumaczenie A.T. Murray przez Perseus Digital Library).
Pochodzenie miasta
Miejsce Hisarlik, w północno-zachodniej Turcji, od czasów starożytnych było identyfikowane jako Troja. Badania archeologiczne pokazują, że było ono zamieszkane przez prawie 4000 lat, począwszy od około 3000 r. p.n.e. Po zniszczeniu jednego miasta, nowe miasto było budowane na jego szczycie, tworząc stworzony przez człowieka kopiec zwany „tell”.”
„Nie ma jednej jedynej Troi; jest ich co najmniej 10, leżących warstwami jedna na drugiej”, pisze badacz z Uniwersytetu w Amsterdamie Gert Jan van Wijngaarden w rozdziale książki „Troy: City, Homer and Turkey” (University of Amsterdam, 2013).
Van Wijngaarden zauważa, że archeolodzy muszą kopać głęboko, aby znaleźć pozostałości pierwszej osady, a z tego, co mogą powiedzieć, było to „małe miasto otoczone murem obronnym z nieobrobionego kamienia.” Na zewnątrz największej bramy znajdował się kamień z wizerunkiem twarzy, być może bóstwa witającego gości w nowym mieście.
Troy rozkwitł w okresie po 2550 roku p.n.e. Miasto „zostało znacznie powiększone i wyposażone w masywny mur obronny z ciosanych bloków kamiennych i prostokątnych cegieł glinianych”, pisze van Wijngaarden. Zauważa on, że na cytadeli osady znajdowały się domy typu „megaron”, które zawierały „wydłużony pokój z paleniskiem i otwartym przedpolem.”
Kiedy Heinrich Schliemann wykopał ten poziom Troi w 1873 r., odkrył schowek ze skarbem, który według niego należał do króla Priama. „Kolekcja broni, złota, srebra, elektrum, naczyń z miedzi i brązu, złotej biżuterii, w tym tysiące złotych pierścieni, oraz szereg innych przedmiotów wykonanych z cennych materiałów najwyraźniej wyszła na światło dzienne blisko zewnętrznej strony murów miejskich w pobliżu budynku, który Schliemann określił jako pałac królewski”, pisze badacz z University of Queensland Trevor Bryce w swojej książce „The Trojans and their Neighbours” (Routledge, 2006).
Niektórzy badacze spekulują, że skarby te nie zostały znalezione w jednym zbiorze, ale były to raczej cenne przedmioty, z całego terenu, które Schliemann zbierał przez kilka tygodni. Podczas gdy Schliemann wierzył, że znalazł skarby Priama, stało się jasne w następnych dekadach, że były one o tysiąclecie za wcześnie dla Priama.
Troja Homera?
Miasto, które mogło być Troją wspomnianą przez Homera, należy do dwóch innych faz, które datuje się między mniej więcej 1700 p.n.e. a 1190 p.n.e. Bryce zauważa, że jego obrona była nie do pokonania.
„Mury, nad którymi górowały mury z cegły mułowej, osiągały kiedyś wysokość dziewięciu metrów (30 stóp). Kilka wież strażniczych zostało wbudowanych w te mury, z których najbardziej imponująca jest północno-wschodnia baszta, która służyła do wzmocnienia obrony cytadeli, jak również oferowała wspaniały widok na równinę trojańską” – pisze.
Dokładne rozmiary miasta są przedmiotem sporu. Archeolog Manfred Korfmann, który prowadził wykopaliska w tym miejscu, pisze w artykule w książce „Troja: From Homer’s Iliad to Hollywood Epic” (Blackwell Publishing, 2007), że praca w miejscu wykopalisk pokazuje, że istniało „niższe miasto” poza cytadelą, przynosząc jej całkowity rozmiar do około 30 hektarów (74 akrów).
„Ta Troja miała duży obszar mieszkalny poniżej silnie ufortyfikowanej cytadeli. O ile wiemy dzisiaj, cytadela była niezrównana w swoim regionie i w całej południowo-wschodniej Europie”, pisze w rozdziale książki. Zakres strefy mieszkalnej jest tematem debaty wśród naukowców, niektórzy twierdzą, że Korfmann przecenia jej zasięg.
Kluczowy problem z identyfikacją tego miasta jako Troi Homera jest sposób, w jaki się skończyło. Pęknięcia w jego murach sugerują, że zostało ono uderzone przez trzęsienie ziemi około 1300 roku p.n.e., prawdopodobnie po którym nastąpiło powstanie lub atak. „Istnieją również pewne oznaki pożaru i kamienie procy w warstwie zniszczeń (sugerujące) możliwość, że mogły mieć miejsce jakieś walki” – pisze van Wijngaarden. „Niemniej jednak wydaje się, że największe szkody spowodowało trzęsienie ziemi”. Dodatkowo, zauważa on, miasto zostało odbudowane po zniszczeniu przez te same grupy ludności co wcześniej, a nie przez obce greckie siły.
Podczas gdy miasto zostało zaatakowane w 1190 p.n.e., istnieją, ponownie, problemy z ideą, że zostało to przeprowadzone przez greckie siły. Do tego czasu, grecka cywilizacja mykeńska upadła, jej wielkie pałace zostały zredukowane do ruin. Dodatkowo w Troi archeolodzy znaleźli ceramikę i topory z brązu z południowo-wschodniej Europy, co sugeruje, że ludzie mogli się stamtąd przenieść do miasta.
Późniejsza Troja
Miasto zostało opuszczone około 1000 roku p.n.e. i zostało ponownie zajęte w VIII wieku p.n.e., mniej więcej w czasach, gdy żył Homer. Grecy nazywali ponownie zajęte miasto „Ilion”.
The „nowi osadnicy nie mieli wątpliwości, że miejsce, które przygotowywali do zajęcia było legendarną scenerią wojny trojańskiej”, pisze Bryce, a w późniejszych czasach jego mieszkańcy wykorzystali to, aby przyciągnąć polityczne poparcie i starożytnych turystów.
Przez pierwsze kilka wieków Ilion był skromną osadą. Podczas gdy wielu uczonych uważa, że ludzie, którzy zasiedlili Troję po 1000 r. p.n.e. byli greckimi kolonistami, ten pomysł został ostatnio podważony. W 2014 r. badania opublikowane przez zespół naukowców w Oxford Journal of Archaeology ujawniły, że amfora w Troi, o której sądzono, że została przywieziona z Grecji, była w rzeczywistości wykonana lokalnie, a wiele innych wyrobów garncarskich znalezionych w Troi po 1000 r. p.n.e. również zostało wykonanych lokalnie i nie było importowanych z Grecji. To doprowadziło zespół do zasugerowania, że wielu z ludzi, którzy ponownie zajęli Troję mogło nie być greckimi kolonistami, ale raczej ludźmi, którzy już mieszkali na tym terenie.
Czczone miejsce
Kserkses, król perski w drodze na podbój Grecji, zatrzymał się, aby złożyć hołd Troi, a przede wszystkim Aleksander Wielki zrobiłby to samo w IV wieku p.n.e., nadając jej specjalny status w swoim imperium.
„Mówi się, że miasto obecnych Ilianów było przez pewien czas zwykłą wioską, mającą swoją świątynię Ateny, małą i tanią świątynię”, napisał Strabo, który żył około 2000 lat temu. Kiedy „Aleksander udał się tam po zwycięstwie nad rzeką Granicus, ozdobił świątynię wotami, nadał wiosce tytuł miasta i nakazał odpowiedzialnym za nią ulepszyć ją budynkami, i że uznał ją za wolną i zwolnioną od danin; i że później, po pokonaniu Persów, wysłał uprzejmy list do tego miejsca, obiecując uczynić z niego wielkie miasto…” (Tłumaczenie H.L. Jones, przez Perseus Digital Library)
Specjalny status Troi miał trwać do okresu panowania rzymskiego. Rzymianie wierzyli, że Eneasz, jeden z bohaterów Troi, był przodkiem Romulusa i Remusa, legendarnych założycieli Rzymu. Mieszkańcy miasta skorzystali z tej mitologii, stając się „popularnym celem pielgrzymów i turystów” – pisze Bryce. Zauważa on, że w tej fazie istnienia Troi, kiedy stała się ona popularnym miejscem turystycznym, miasto stało się większe niż kiedykolwiek wcześniej, włączając w to okres, kiedy mówiono, że miała miejsce wojna trojańska.
Jednakże, gdy średniowiecze nabrało rozpędu, Troja podupadła. Do XIII wieku, miasto zostało zredukowane do skromnej społeczności rolniczej. Ostatnie badania DNA ujawniły historię kobiety, która zmarła 800 lat temu z powodu infekcji, która wystąpiła, gdy była w ciąży. Dziś Troja znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO i jest popularnym miejscem wśród turystów odwiedzających Turcję.
Nowe muzeum jest budowane w Troi, a rząd turecki złożył wniosek o repatriację artefaktów, które zostały nielegalnie usunięte z Troi w XX wieku, aby powrócić do Turcji. Kolekcja złotej biżuterii w Penn Museum, którą badania ujawniają, że została zabrana z Troi w XX wieku, została zwrócona Turcji po długich negocjacjach, powiedział C. Brian Rose, profesor archeologii na Uniwersytecie Pensylwanii, w artykule opublikowanym w 2017 roku w Journal of Eastern Mediterranean Archaeology and Heritage Studies.
Czy była wojna trojańska?
Wielkim pytaniem, przed którym stoją badacze, jest to, czy kiedykolwiek istniała wojna trojańska? Jeśli była, to czy to naprawdę jest Troja?
Niestety, jedyne pisemne pozostałości znalezione w Troi, które datuje się przed ósmym wiekiem p.n.e. greckiej okupacji, to pieczęć napisana w języku zwanym Luwian, pieczęć być może przyniesiona do Troi z innego miejsca w Turcji.
Naukowcy zauważyli, że topografia Troi opowiedziana w legendzie wydaje się ogólnie odpowiadać tej z prawdziwego życia miasta i, jak zauważono wcześniej, ludzie tak daleko wstecz jak czas Homera również wierzyli, że to jest Troja.
Jednakże archeologiczne pozostałości wciąż stanowią problem. Troja w czasie Wojny Trojańskiej była najwyraźniej zniszczona przez trzęsienia ziemi i później mogła przyjąć ludzi z południowo-wschodniej Europy, a nie z Grecji.
Te kwestie pozostawiają badaczy z zagadką. „Na jednym końcu spektrum opinii jest przekonanie, że rzeczywiście była wojna i że to było całkiem dużo jak poeta opisał to,” wysłać Bryce. „Od tego przechodzimy przez różne stopnie sceptycyzmu i agnostycyzmu do drugiego końca spektrum, gdzie tradycja jest oddana w całości do sfery fantazji.”
Korfmann, współczesny wykopalisko Hisarlik, wierzy, że historia wojny trojańskiej zawiera trochę prawdy. „Zgodnie z obecnym stanem naszej wiedzy, historia opowiedziana w „Iliadzie” najprawdopodobniej zawiera jądro prawdy historycznej lub, mówiąc inaczej, substrat historyczny” – pisze. „Wszelkie przyszłe dyskusje na temat historyczności wojny trojańskiej mają sens tylko wtedy, gdy zadają pytanie, czym dokładnie rozumiemy to jądro lub substrat.”
.