Yahweh to imię boga państwowego starożytnego Królestwa Izraela i, później, Królestwa Judy. Jego imię składa się z czterech hebrajskich spółgłosek (YHWH, znane jako Tetragrammaton), które jakoby prorok Mojżesz objawił swojemu ludowi. Ponieważ imię najwyższej istoty było uważane za zbyt święte, by je wypowiadać, spółgłoski YHWH zostały użyte, by przypomnieć, że zamiast imienia boga należy wypowiedzieć słowo „adonai” (pan), co było powszechną praktyką na Bliskim Wschodzie, gdzie epitety były używane w odniesieniu do bóstwa.

Wszystkie te zastrzeżenia i szczegóły zostały zastosowane do boga później, jednak nie jest jasne, kiedy Jahwe był czczony po raz pierwszy, przez kogo i w jaki sposób. Uczeni J. Maxwell Miller i John H. Hayes piszą:

Początki jahwizmu są okryte tajemnicą. Nawet ostatecznie zredagowana forma Księgi Rodzaju – II Królewska prezentuje różne poglądy na ten temat. I tak Księga Rodzaju 4:16, przypisywana przez krytyków literackich tzw. źródłu jahwistycznemu, przypisuje kult Jahwe do najwcześniejszych dni rodzaju ludzkiego, podczas gdy inne fragmenty przypisują objawienie i kult Jahwe Mojżeszowi. (111)

Naukowiec Nissim Amzallag, z Uniwersytetu Ben-Guriona, nie zgadza się z twierdzeniem, że pochodzenie Jahwe jest niejasne i argumentuje, że bóstwo było pierwotnie bogiem kuźni i patronem metalurgów w epoce brązu (ok. 3500-1200 p.n.e.). Amzallag szczególnie powołuje się na starożytne kopalnie miedzi w dolinie Timna (w południowym Izraelu), biblijne i pozabiblijne fragmenty oraz podobieństwa Jahwe do bogów metalurgii w innych kulturach na poparcie tej tezy.

Ale chociaż Biblia, a konkretnie Księga Wyjścia, przedstawia Jahwe jako boga Izraelitów, istnieje wiele fragmentów, które jasno wskazują, że bóstwo to było czczone również przez inne ludy w Kanaanie. Amzallag zauważa, że Edomici, Kenici, Moabici i Midianici czcili Jahwe w takim czy innym stopniu i że istnieją dowody na to, że Edomici, którzy prowadzili kopalnie w Timnah, przekształcili wcześniejszą egipską świątynię Hathor w miejsce kultu Jahwe.

Ale chociaż biblijne narracje przedstawiają Jahwe jako jedynego boga stwórcę, pana wszechświata i boga Izraelitów szczególnie, początkowo wydaje się, że był on pochodzenia kananejskiego i podporządkowany najwyższemu bogu El. Inskrypcje kananejskie wspominają o mniejszym bogu Jahwe, a nawet biblijna Księga Powtórzonego Prawa stanowi, że „Najwyższy, El, dał narodom ich dziedzictwo” i że „częścią Jahwe jest jego lud, Jakub, i jego przydzielone dziedzictwo” (32:8-9). Fragment taki jak ten odzwierciedla wczesne wierzenia Kananejczyków i Izraelitów w politeizm lub, bardziej precyzyjnie, henoteizm (wiara w wielu bogów z naciskiem na jedno najwyższe bóstwo). Twierdzenie, że Izrael zawsze uznawał tylko jednego boga jest późniejszym przekonaniem, odesłanym do wczesnych dni rozwoju Izraela w Kanaanie.

Znaczenie imienia `Yahweh’ zostało zinterpretowane jako „Ten, który tworzy to, co zostało stworzone” lub „On powołuje do istnienia to, co istnieje”, choć inne interpretacje zostały zaproponowane przez wielu uczonych. W późnym średniowieczu chrześcijańscy mnisi zmienili Jahwe na Jehowę, imię powszechnie używane do dziś.

Charakter i moc Jahwe zostały skodyfikowane po niewoli babilońskiej w VI wieku p.n.e., a pisma hebrajskie zostały kanonizowane w Okresie Drugiej Świątyni (ok. 515 P.n.e.-70 n.e.), aby zawrzeć w nich koncepcję mesjasza, którego Jahwe miał posłać do narodu żydowskiego, aby go poprowadził i odkupił. Jahwe jako wszechmocny stwórca, opiekun i odkupiciel wszechświata został później rozwinięty przez pierwszych chrześcijan jako ich bóg, który wysłał swojego syna Jezusa jako obiecanego mesjasza, a islam zinterpretował to samo bóstwo jako Allaha w swoim systemie wierzeń.

Extra-biblical Mention of Yahweh

Najstarsza wzmianka o Jahwe była długo uważana za Kamień Moabitów (znany również jako Stela Mesza) wzniesiony przez króla Moabu Meszę dla uczczenia jego zwycięstwa nad Izraelem w około 840 r. p.n.e.. Inskrypcja wspomina, jak Mesza, po pokonaniu Izraelitów, „zabrał naczynia Jahwe do Kemosza” (głównego boga Moabu), co oznacza przedmioty święte dla kultu Jahwe w świątyni, najprawdopodobniej świątyni w stolicy Izraela, Samarii (Kerrigan, 78-79).

Kamień Moabitów został odkryty w 1868 r. w dzisiejszej Jordanii, a znalezisko opublikowane w 1870 r. Jako pierwsza odnaleziona inskrypcja pozabiblijna wspominająca o Jahwe, wiele zrobiono z tego odkrycia, ponieważ stela relacjonowała to samo wydarzenie z biblijnej narracji z II Krl 3, w której Mesza Moabit zbuntował się przeciwko Izraelowi (choć z główną różnicą polegającą na tym, że stela twierdziła o zwycięstwie Moabitów, a Biblia twierdziła, że Izrael był zwycięzcą). Sposób, w jaki interpretowano linię Jahwe, dodatkowo wspierał koncepcję Jahwe jako boga samych Izraelitów, ponieważ Mesza twierdzi, że wziął naczynia boga izraelskiego jako hołd dla swojego własnego.

W 1844 CE ruiny starożytnego miasta Soleb w Nubii zostały wydobyte przez archeologa Karla Richarda Lepsiusa, który szczegółowo udokumentował miejsce, ale nie wykopał. W 1907 roku James Henry Breasted przybył na miejsce i sfotografował je, ale ponownie nie zaangażował się w żadne wykopaliska. Dopiero w 1957 roku zespół archeologów pod kierownictwem Micheli Schiff Giorgini, wykopał teren i znalazł odniesienie do grupy ludzi opisanych jako „Shasu of Yahweh” u podstawy jednej z kolumn świątyni w sali hipostylowej. Świątynia została zbudowana przez Amenhotepa III (ok. 1386-1353 BCE) i odniesienie do Jahwe ustanowił, że ten bóg był czczony przez innych ludzi na długo przed czasem, kiedy wydarzenia z narracji biblijnych uważane są za mające miejsce.

The Shasu (również podane jako Shashu) były semickie, koczowniczy lud opisany jako banici lub bandytów przez Egipcjan i, w rzeczywistości, są one wymienione na kolumnie świątyni w Soleb wśród innych wrogów Egiptu i pojawiają się później, w inskrypcji z panowania Ramzesa II (1279-1213 BCE), jak wśród wrogów faraona w bitwie pod Kadesz. Jak ustalono, że były one lud koczowniczy, próby zostały podjęte, aby połączyć je z Hebrajczyków i z Habiru, grupa renegatów w Lewancie, ale te twierdzenia zostały obalone. Kimkolwiek byli Shasu, nie byli Hebrajczykami, a Habiru wydają się być Kananejczykami, którzy po prostu odmówili dostosowania się do zwyczajów ziemi, a nie odrębną grupą etniczną.

The discovery of Amenhotep III’s mention of the Shasu of Yahweh placed the god much earlier in history than had been accepted previously but also suggested that Yahweh was perhaps not native to Canaan. Pasowało to do teorii, że Jahwe był bogiem pustyni, którego Hebrajczycy przyjęli podczas exodusu z Egiptu do Kanaanu. Opisy Jahwe pojawiającego się jako słup ognia w nocy i obłok w dzień, a także inne ogniste wyobrażenia z Księgi Wyjścia były interpretowane przez niektórych uczonych jako sugerujące boga burzy lub bóstwo pogody, a zwłaszcza boga pustyni, ponieważ Jahwe jest w stanie skierować Mojżesza do źródeł wody (Wj 17,6 i Liczb 20). W dzisiejszych czasach przyjmuje się jednak powszechnie, że Jahwe wywodzi się z południowego Kanaanu jako pomniejszy bóg panteonu kananejskiego, a Szasu, jako koczownicy, najprawdopodobniej przejęli jego kult w czasie pobytu w Lewancie.

Jahwe w Biblii

Biblia wspomina o innych narodach czczących Jahwe i o tym, jak bóg przybył z Edomu, by pomóc Izraelitom w działaniach wojennych (Księga Powtórzonego Prawa 33:2, Księga Sędziów 5:4-5), ale nie jest to główna narracja. W Biblii Jahwe jest jedynym prawdziwym Bogiem, który stwarza niebo i ziemię, a następnie wybiera pewien lud, Izraelitów, jako swoich

Jahwe stwarza świat i zawiesza słońce i księżyc na niebie, jak otwiera Księga Rodzaju. Stwarza zwierzęta i ludzi, niszczy wszystkich w wielkiej powodzi z wyjątkiem Noego, rodziny Noego i zwierząt, które Noe ratuje, i wybiera Abrama (później znanego jako Abraham), aby poprowadził swój lud do ziemi Kanaan i tam się osiedlił (Rdz 1-25).

Początkowa wspólnota Abrahama została rozwinięta przez jego syna Izaaka, a następnie jego wnuka Jakuba (znanego również jako Izrael). Ulubiony syn Jakuba, Józef, został sprzedany przez swoich braci w niewolę i przywieziony do Egiptu, gdzie, dzięki umiejętności interpretowania snów, zyskał sławę i zdołał ocalić region przed klęską głodu (Rdz 25-50). Księga Rodzaju kończy się śmiercią Józefa, który mówi swoim braciom, że Jahwe wyprowadzi ich z Egiptu i wróci do ziemi obiecanej Abrahamowi, Izaakowi i Jakubowi. Wiele lat później, gdy Izraelici stali się zbyt liczni dla Egipcjan, bezimienny faraon każe ich zniewolić i sprawia, że ich życie staje się ciężkie (Księga Wyjścia 1-14). Mimo to populacja Izraelitów nadal rośnie, więc faraon każe zabijać wszystkie niemowlęta płci męskiej (Wj 1,15-22). Kobieta z plemienia Lewitów wśród Izraelitów ukrywa swojego syna, a następnie wysyła go w koszyku w dół rzeki, aby znalazła go córka faraona, która go adoptuje; tym dzieckiem jest Mojżesz (Wj 2,1-10). Mojżesz poznaje swoją prawdziwą tożsamość Izraelity i po zabiciu Egipcjanina ucieka do ziemi Midian, gdzie z czasem spotyka Jahwe w postaci płonącego krzewu (Wj 3, 4:1-17). Reszta Księgi Wyjścia opisuje szczegółowo Dziesięć Plag, które Jahwe zsyła na Egipt i jak Mojżesz prowadzi swój lud do wolności.

Mojżesz nigdy nie dociera do ziemi obiecanej Kanaan sam z powodu nieporozumienia, jakie ma z Jahwe, w którym uderza w skałę w poszukiwaniu wody, kiedy nie powinien (Księga Liczb 20), ale odwraca przywództwo do swojej prawej ręki Jozuego, który następnie prowadzi swój lud na podbój Kanaanu zgodnie z zaleceniami Jahwe. Po zdobyciu ziemi Jozue dzieli ją między swoich ludzi i z czasem zakładają oni Królestwo Izraela.

Jahwe w kananejskim panteonie

Opowieść biblijna nie jest jednak tak prosta, jak mogłoby się wydawać, ponieważ zawiera również odniesienie do kananejskiego boga El, którego imię jest bezpośrednio przywołane w „Izraelu” (Ten, który walczy z Bogiem lub Ten, który wytrwa z Bogiem). El był głównym bóstwem kananejskiego panteonu i bogiem, który według Biblii dał Jahwe władzę nad Izraelitami:

Gdy Najwyższy dał narodom ich dziedzictwo, gdy rozdzielił synów ludzkich, ustalił granice ludów według liczby synów Bożych. Albowiem częścią Jahwe jest jego lud, Jakub jego przydzielonym dziedzictwem. (Księga Powtórzonego Prawa 32:8-9, tekst masorecki).

Kananejczycy, jak wszystkie starożytne cywilizacje, czcili wielu bogów, ale głównym wśród nich był bóg nieba El. W tym fragmencie Księgi Powtórzonego Prawa, El daje każdemu z bogów władzę nad częścią ludzi na ziemi, a Jahwe jest przypisany Izraelitom, którzy z czasem uczynią go swoim najwyższym i jedynym bóstwem, ale jasne jest, że istniał on wcześniej jako pomniejszy bóg kananejski.

Jahwe jako bóg metalurgii

Według uczonego Nissima Amzallaga, Jahwe był jednak bogiem metalurgii. Amzallag pisze:

Zasadniczy związek między Jahwe a miedzią sugeruje Księga Zachariasza, gdzie mieszkanie Boga Izraela jest symbolizowane przez dwie góry z miedzi (Zach. 6:1-6). W swoich proroctwach Ezechiel opisuje boską istotę jako „człowieka, który był tam, a jego wygląd lśnił jak miedź” (Ezech. 40:3), a w innej części tej księgi Jahwe jest nawet wyraźnie wspomniany jako hutnik (Ezech. 22:20). W Księdze Izajasza 54:16 Jahwe jest wyraźnie wymieniony jako stwórca zarówno miedziorytnika, jak i jego dzieła…Takie zaangażowanie Jahwe nie jest nigdzie indziej wspomniane w odniesieniu do innych rzemiosł czy ludzkich działań. (394)

Amzallag dalej zauważa podobieństwa między Jahwe i innymi bogami metalurgii:

Bóg metalurgii generalnie pojawia się jako wybitne bóstwo. Jest on na ogół zaangażowany w stworzenie świata i/lub stworzenie ludzi. Ogromne znaczenie boga metalurgii odzwierciedla centralną rolę, jaką odegrały huty miedzi w powstawaniu cywilizacji w całym starożytnym świecie. (397)

Amzallag porównuje atrybuty egipskiego Ptah i mezopotamskiego Ea/Enki wraz z Napir z Elamu, wszystkich bogów metalurgii (wśród ich innych atrybutów) z Jahwe i znajduje uderzające podobieństwa. Dalej twierdzi, że imię boga Edomitów, Qos, jest epitetem dla Jahwe i zauważa, że Edomici, lud ściśle związany z metalurgią, byli głównymi pracownikami i zarządcami kopalni miedzi w Timnie, a ponadto, że Edom nigdy nie jest wspomniany w Biblii jako rzucający wyzwanie Izraelowi w imię obcego boga, co sugeruje, że te dwa ludy czciły to samo bóstwo (390-392).

Although Amzallag’s theory has been challenged, it has not been refuted. Szczególnie przekonujące są jego argumenty z fragmentów biblijnych i dowody archeologiczne przytoczone z ruin kopalni Timna.

Od boga metalurgii do najwyższego bóstwa

Jahwe, według Amzallaga, został przekształcony z jednego boga pośród wielu w najwyższe bóstwo przez Izraelitów w epoce żelaza (ok. 1200-930 p.n.e.), kiedy żelazo zastąpiło brąz, a wytapiacze miedzi, których rzemiosło było postrzegane jako rodzaj magii transformacyjnej, stracili swój wyjątkowy status. W tym nowym wieku Izraelici w Kanaanie starali się zdystansować od swoich sąsiadów, aby umocnić siłę polityczną i militarną, dlatego wynieśli Jahwe ponad El jako istotę najwyższą i uznali go za swojego. Jego związek z kuźnią, a także z obrazami ognia, dymu i bicia, działał równie dobrze w opisie boga burzy i wojny, a więc charakter Jahwe zmienił się z bóstwa przemiany na bóstwo podboju. Miller i Hayes komentują:

Prawdopodobnie najbardziej zauważalną cechą Jahwe we wczesnej poezji Izraela i literaturze narracyjnej jest jego wojowniczość. Tak zwana „Pieśń nad morzem” w Księdze Wyjścia 15:1-18 i „Pieśń Debory” w Księdze Sędziów 5 są typowe w swojej pochwale Jahwe, boskiego wojownika, na którego interwencję w imieniu swoich zwolenników można było liczyć… Tak więc to głównie w związku z wojnami Izraela Jahwe zyskał status boga narodowego. W czasach pokoju plemiona w dużej mierze polegały na Baalu w jego różnych lokalnych formach, aby zapewnić sobie płodność. Kiedy jednak zjednoczyły się, by prowadzić wojnę przeciwko wspólnym wrogom, zwróciły się do Jahwe, boskiego wojownika, który mógł zapewnić zwycięstwo. (112)

Jahwe-jako-wojownik jest widoczny w pismach hebrajskich, które stały się chrześcijańskim Starym Testamentem, a wyobrażenie wojownika jest również widoczne we fragmentach Nowego Testamentu, które czerpały z wcześniejszych dzieł (np. Ef 6:11, Flp 2:25, II Tm 2:3-4, I Kor 9:7, między innymi). Do czasu napisania tych dzieł kult Jahwe przeszedł dramatyczną przemianę w stosunku do tego, czym był w początkach pobytu Izraelitów w Kanaanie.

Wczesna &Późniejsza wiara religijna &Praktyka

Początkowo mieszkańcy Kanaanu, w tym Izraelici, praktykowali formę kultu przodków, w której czcili „boga ojca” lub „boga domu”, oprócz oddawania hołdu swoim ziemskim przodkom, w celu ustanowienia indywidualnych powiązań plemiennych i rodzinnych (van der Toorn, 177). Z czasem praktyka ta przekształciła się w kult takich bóstw jak El, Aszera, Baal, Utu-Szamasz i między innymi Jahwe.

As the Israelites developed their community in Canaan, they sought to distance themselves from their neighbors and, as noted, elevated Yahweh above the traditional Canaanite supreme deity El. Nie przyjęli jednak w tym czasie monoteizmu. Izraelici pozostali ludem henoteistycznym w czasach Sędziów, które poprzedziły powstanie monarchii, oraz w czasach Królestwa Izraela (ok. 1080-ok. 722).

W 931 r. p.n.e., po śmierci Salomona, królestwo podzieliło się na dwie części i na południu powstała nowa jednostka polityczna – Królestwo Judy ze stolicą w Jerozolimie. Królestwa Izraela i Judy okresowo prowadziły ze sobą wojny lub sprzymierzały się aż do 722 r. p.n.e., kiedy to Asyryjczycy zniszczyli Izrael i, zgodnie ze swoją zwykłą polityką militarną, deportowali jego mieszkańców, zastępując ich innymi z własnego imperium. Juda była w stanie oprzeć się asyryjskim kampaniom wojskowym, ale tylko dzięki płaceniu daniny Asyrii.

Imperium asyryjskie upadło na rzecz sił inwazyjnych Babilończyków, Medów i innych w 612 r. p.n.e., a Babilończycy rościli sobie prawo do regionu Kanaan. W 598 r. p.n.e. najechali na Judę i splądrowali Jerozolimę, niszcząc świątynię Salomona i zabierając czołowych obywateli z powrotem do Babilonu. Jest to czas w historii Żydów znany jako niewola babilońska (ok. 598-538 p.n.e.). Babilon został podbity przez Persów Cyrusa Wielkiego (zm. 530 r. p.n.e.), który pozwolił żydowskim przywódcom powrócić do ojczyzny w 538 r. p.n.e. Podobnie jak w przypadku wszystkich starożytnych religii (a także współczesnych), wiara ludzi opierała się na zrozumieniu quid pro quo (to za tamto), w którym czcili oni i służyli bóstwu, a w zamian otrzymywali ochronę i przewodnictwo. Kiedy świątynia została zniszczona, a królestwo splądrowane, żydowscy duchowni musieli znaleźć jakiś powód tej tragedii i doszli do wniosku, że stało się tak, ponieważ nie poświęcali wystarczająco dużo uwagi Jahwe i rozgniewali go, uznając i czcząc innych bogów.

W okresie Drugiej Świątyni (ok. 515 r. p.n.e.-70 r. n.e.) judaizm został zrewidowany, Tora kanonizowana, a nowe rozumienie boskości ustanowione, które dziś znane jest jako monoteizm – wiara w jedno bóstwo. W tym czasie, jak ustalili uczeni, starsze dzieła, które ostatecznie stały się Pismami Hebrajskimi, zostały zrewidowane, aby odzwierciedlić monoteistyczny system wierzeń wśród Izraelitów znacznie wcześniej, niż było to w rzeczywistości praktykowane.