Wikingowie byli nordyckimi żeglarzami, którzy pochodzili ze Skandynawii i najeżdżali, handlowali, badali i osiedlali się na rozległych obszarach Europy, Azji i wysp północnego Atlantyku. Okres od najwcześniejszych zarejestrowanych najazdów w 790 r. do podboju Anglii przez Normanów w 1066 r. jest powszechnie znany jako epoka wikingów w historii Skandynawii. Wikingowie wykorzystywali Morze Norweskie i Morze Bałtyckie jako szlaki morskie na południe.

Znaleziono kilka archeologicznych znalezisk statków wikingów różnej wielkości, które dostarczyły wiedzy na temat kunsztu, z jakim je budowano. Istniało wiele typów statków Wikingów, budowanych zgodnie z ich przeznaczeniem, choć najbardziej charakterystycznym typem jest prawdopodobnie longship. Były one przeznaczone do działań wojennych i eksploracji, zaprojektowane z myślą o szybkości i zwinności, a także wyposażone w wiosła, które uzupełniały żagiel, umożliwiając nawigację niezależną od wiatru. To właśnie longship umożliwił Norweżom „wyprawę wikingów”, co może wyjaśniać, dlaczego ten typ statku stał się niemal synonimem koncepcji wikingów. Długorpedowce były uosobieniem skandynawskiej potęgi morskiej w tamtych czasach i były bardzo cenionymi dobrami.

Model długorufowego okrętu wikingów
Model statku Gokstad. Statek z Gokstad to statek Wikingów znaleziony w kopcu grobowym na farmie Gokstad w Sandar, Sandefjord, Vestfold, Norwegia. Datowanie dendrochronologiczne sugeruje, że statek został zbudowany około 890 roku n.e.

Statki były integralną częścią kultury Wikingów. Ułatwiały codzienny transport przez morza i drogi wodne, eksplorację nowych lądów, najazdy, podboje i handel z sąsiednimi kulturami. Miały również duże znaczenie religijne; magnaci i ludzie o wysokim statusie byli czasami chowani na statku wraz z ofiarami ze zwierząt, bronią, prowiantem i innymi przedmiotami.

Broń i działania wojenne

Nasza wiedza na temat broni i zbroi epoki Wikingów opiera się na znaleziskach archeologicznych, przedstawieniach obrazkowych i w pewnym stopniu na relacjach w norweskich sagach i norweskich prawach zapisanych w XIII wieku. Zgodnie z obyczajem, wszyscy wolni mężczyźni nordyccy musieli posiadać broń i mogli ją nosić przez cały czas. Broń wskazywała na status społeczny Wikinga; bogaty Wiking miał kompletny zestaw składający się z hełmu, tarczy, koszuli i miecza. Typowy bóndi (wolny człowiek) częściej walczył włócznią i tarczą, a większość z nich nosiła również nóż i broń boczną. Łuki były używane w początkowych fazach bitew lądowych i morskich, ale uważano je za mniej „honorowe” niż broń, której można było użyć w walce wręcz. Wikingowie byli stosunkowo nietypowi jak na tamte czasy w używaniu toporów jako głównej broni bojowej.

Wojny i przemoc wikingów były często motywowane i podsycane przez ich wiarę w religię Norse, skupiając się na Thorze i Odynie, bogach wojny i śmierci. Oprócz dwóch lub trzech przedstawień (rytualnych) hełmów z wypukłościami, które mogą być stylizowanymi krukami, wężami lub rogami, żadne z przedstawień hełmów wojowników Wikingów, ani żaden zachowany hełm, nie posiada rogów. Stereotypowy hełm Wikingów był więc głównie fikcją późniejszego, zromanizowanego wizerunku Wikinga. Formalny styl walki w bliskim kontakcie (w murach tarczowych lub na pokładach „wysp okrętowych”) sprawiłby, że rogate hełmy byłyby uciążliwe i niebezpieczne dla samego wojownika.

Uważa się, że Wikingowie angażowali się w nieuporządkowany styl frenetycznej, wściekłej walki, choć brutalne postrzeganie Wikingów jest w dużej mierze błędnym założeniem, prawdopodobnie przypisywanym chrześcijańskim nieporozumieniom dotyczącym ówczesnego pogaństwa.

Ekspansja Wikingów

Ułatwiona dzięki zaawansowanym umiejętnościom żeglarskim, działalność Wikingów rozciągała się niekiedy także na wybrzeże Morza Śródziemnego, Afrykę Północną, Bliski Wschód i Azję Środkową. Po długich fazach eksploracji mórz i rzek, ekspansji i osadnictwa, społeczności i państwa Wikingów powstały w różnych obszarach północno-zachodniej Europy, europejskiej Rosji, na wyspach północnego Atlantyku i aż po północno-wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej. Podczas swych eksploracji Wikingowie najeżdżali i grabili, ale także zajmowali się handlem, osiedlali rozległe kolonie i działali jako najemnicy. Ten okres ekspansji był świadkiem szerszego rozpowszechnienia kultury nordyckiej, a jednocześnie wprowadzenia silnych obcych wpływów kulturowych do samej Skandynawii, co miało głębokie implikacje rozwojowe w obu kierunkach.

Wikingowie pod wodzą Leifa Ericssona, spadkobiercy Eryka Czerwonego, dotarli do Ameryki Północnej i założyli krótkotrwałą osadę w dzisiejszej L’Anse aux Meadows w Nowej Fundlandii i Labradorze w Kanadzie. Dłuższe i bardziej ugruntowane osady powstały na Grenlandii, Islandii, w Wielkiej Brytanii i Normandii.

Ekspansja wikingów w Europie kontynentalnej była ograniczona. Ich królestwo graniczyło z potężnymi kulturami na południu. Na początku byli to Sasi, którzy zajmowali Starą Saksonię, znajdującą się na terenie dzisiejszych północnych Niemiec. Sasi byli zaciekłym i potężnym ludem i często popadali w konflikt z wikingami. Aby odeprzeć saksońską agresję i umocnić swoją pozycję, Duńczycy zbudowali w Hedeby i okolicach potężną fortyfikację Danevirke. Wikingowie byli wkrótce świadkami gwałtownego pokonania Sasów przez Karola Wielkiego w trzydziestoletnich wojnach saskich w latach 772-804. Klęska Sasów spowodowała ich przymusowy chrzest i wchłonięcie Starej Saksonii do Imperium Karolingów.

Strach przed Frankami doprowadził wikingów do dalszej rozbudowy Danevirke, a konstrukcje obronne pozostawały w użyciu przez całą epokę wikingów, a nawet do roku 1864. Południowe wybrzeże Bałtyku było rządzone przez Obotrytów, federację słowiańskich plemion lojalnych wobec Karolingów, a później imperium Franków. Wikingowie pod wodzą króla Gudfreda zniszczyli w 808 r. obotryckie miasto Reric na południowym wybrzeżu Bałtyku, a kupców i handlarzy przenieśli do Hedeby. To zapewniło im supremację na Morzu Bałtyckim, która trwała przez całą epokę wikingów.

Wyprawy wikingów (niebieska linia)
Jasnoniebieski: Trasy wypraw Wikingów, przedstawiające ogromną rozległość ich podróży przez większość Europy, Morze Śródziemne, Afrykę Północną, Azję Mniejszą, Arktykę i Amerykę Północną. Jasnozielony: główne obszary osadnictwa, w pierwszym tysiącleciu

Legacy

200-letni wpływ Wikingów na historię Europy jest wypełniony opowieściami o grabieży i kolonizacji, a większość tych kronik pochodzi od zachodnich świadków i ich potomków. Średniowieczni chrześcijanie w Europie byli całkowicie nieprzygotowani na najazdy Wikingów i nie mogli znaleźć żadnego wytłumaczenia dla ich przybycia i towarzyszących im cierpień, których doświadczyli z ich rąk, poza „Gniewem Bożym”. Bardziej niż jakiekolwiek inne pojedyncze wydarzenie, atak na Lindisfarne demonizował postrzeganie Wikingów przez następne dwanaście stuleci. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku uczeni spoza Skandynawii zaczęli poważnie oceniać osiągnięcia wikingów, uznając ich kunszt, umiejętności technologiczne i żeglarskie.

Badania różnorodności genetycznej dostarczyły naukowego potwierdzenia towarzyszącego archeologicznym dowodom ekspansji wikingów. Dodatkowo wskazują one na wzorce rodowe, implikują nowe migracje i pokazują rzeczywisty przepływ osobników pomiędzy rozbieżnymi regionami. Dowody genetyczne zaprzeczają powszechnemu przekonaniu, że Wikingowie byli przede wszystkim grabieżcami i najeźdźcami. Artykuł Rogera Highfielda podsumowuje ostatnie badania i stwierdza, że ponieważ obecne są zarówno męskie, jak i żeńskie markery genetyczne, dowody wskazują na kolonizację, a nie napadanie i okupację. Jednakże, jest to również kwestionowane przez nierówne proporcje męskich i żeńskich haplotypów, które wskazują, że więcej mężczyzn osiedlało się niż kobiet, co jest elementem najazdu lub okupacji.