Niektóre jurysdykcje, głównie poza Stanami Zjednoczonymi, przyznają utworom twórczym zestaw praw określanych wspólnym mianem „praw osobistych”, które zastępują prawa autorskie i prawa patentowe oraz dają twórcy prawo do ochrony utworu, nawet jeżeli udzielił on licencji na prawa autorskie. Wykorzystując Kanadę jako dobry przykład, niniejszy artykuł pokrótce przedstawi podstawy praw osobistych i odróżni te prawa od bardziej tradycyjnych praw do własności intelektualnej, z którymi stykają się przedsiębiorcy w Stanach Zjednoczonych. Inne jurysdykcje mają swoje własne wersje autorskich praw osobistych i należy się z nimi zapoznać, jeżeli praca twórcza ma być chroniona lub wykorzystywana w tych krajach.

Czytelnik powinien najpierw zapoznać się z naszym artykułem na temat własności intelektualnej.

Podstawy:

W Kanadzie i w większości innych jurysdykcji „moralne prawa” mają na celu umożliwienie twórcy zachowania „integralności” utworu i bycia „związanym” z utworem, nawet jeżeli utwór został przeniesiony na inną osobę. W przeciwieństwie do wszystkich innych praw autorskich, autorskie prawa osobiste pozostają przy twórcy, nawet jeśli prawa autorskie zostały przeniesione lub sprzedane osobie trzeciej, np. korporacji, która zatrudniła twórcę. Jedynym sposobem na zignorowanie autorskich praw osobistych jest wyraźne zrzeczenie się ich przez pierwotnego twórcę. Tylko dlatego, że twórca przeniósł prawa autorskie, nie oznacza to, że twórca automatycznie zrzeka się praw osobistych.

Prawa osobiste są zazwyczaj zbieżne z różnymi prawami autorskimi, które mogą przysługiwać twórcy. Oprócz typowych praw autorskich do dzieł sztuki, prawo kanadyjskie zezwala na prawa osobiste, które przewidują prawo artysty „do integralności dzieła i… prawo, jeśli jest to uzasadnione w danych okolicznościach, do bycia kojarzonym z dziełem jako jego autor z imienia i nazwiska lub pod pseudonimem oraz prawo do pozostania anonimowym”. Prawo do integralności utworu, użyte tutaj, jest definiowane jako „prawo autora do powstrzymania utworu przed zniekształceniem, okaleczeniem lub modyfikacją, z uszczerbkiem dla honoru lub reputacji autora, lub przed użyciem go w powiązaniu z produktem, usługą, przyczyną lub instytucją”.

Aby doszło do naruszenia autorskich praw osobistych artysty, wyprodukowany utwór musi być wykonany lub wystawiony w sposób, który „narusza honor lub reputację” artysty. Można to osiągnąć na jeden z dwóch sposobów:

1. Jeśli utwór jest zniekształcony, okaleczony lub zmodyfikowany

2. jeśli utwór jest związany z określonym produktem, usługą lub sprawą

Oba wyżej wymienione naruszenia praw osobistych stanowią naruszenie tylko wtedy, gdy reputacja i honor artysty zostały naruszone. Wyjątek od tej zasady występuje w przypadku obrazu, rzeźby lub ryciny, w którym to przypadku każde zniekształcenie lub modyfikacja, bez względu na to, czy szkodzi reputacji artysty, czy nie, zostanie uznane za naruszenie praw osobistych.

Kanadyjskie przykłady:

Jedną z najbardziej godnych uwagi kanadyjskich spraw dotyczących praw osobistych była sprawa Snow przeciwko The Eaton Centre Ltd. (1982). Artysta Michael Snow wniósł powództwo przeciwko Centrum Eaton w Toronto, które, w duchu świąt Bożego Narodzenia, umieściło czerwone wstążki na jego rzeźbie Flightstop. Snow uważał, że wstążki zniekształciły jego pracę i naruszyły jej integralność. Ontario High Court of Justice orzekł, że działanie Centrum w rzeczywistości naruszyło reputację Snowa, w oparciu o zeznania artystów w społeczności.

W sprawie Prise de Parole Inc. przeciwko Guerin (1995), powód uważał, że wydawca naruszył jego prawa moralne poprzez opublikowanie fragmentów oryginalnego dzieła autora. Sąd, po zapoznaniu się z opinią autora, jak również ekspertów z branży wydawniczej, uznał, że modyfikacje dokonane przez wydawcę nie naruszyły czci ani reputacji autora, a zatem nie doszło do naruszenia praw osobistych.

Ponadto, zgodnie z prawem kanadyjskim, nie można uznać za naruszenie autorskich praw osobistych, jeżeli zmiany w oryginalnym dziele sztuki zostały dokonane jako

1. zmiana lokalizacji dzieła, fizycznych środków, za pomocą których dzieło jest wystawione lub fizycznej struktury zawierającej dzieło

1. kroki podjęte w dobrej wierze w celu przywrócenia lub zachowania oryginalnego dzieła

Prawo autorskie a prawo osobiste:

Ważne jest, aby zwrócić uwagę na zasadniczą różnicę między prawami autorskimi a moral rights w większości okoliczności. W przeciwieństwie do wszystkich innych praw autorskich, autorskie prawa osobiste nie mogą być przeniesione na inną osobę lub podmiot. Nawet jeśli oryginalny twórca udzieli innej osobie wszelkich praw autorskich, autorskie prawa osobiste nadal pozostają przy oryginalnym twórcy. Jedynym sposobem, w jaki autorskie prawa osobiste mogą stać się nieistotne, jest umowne zrzeczenie się przez pierwotnego twórcę autorskich praw osobistych. W przypadku, gdy zrzeczenie się autorskich praw osobistych zostało dokonane „na rzecz właściciela lub licencjobiorcy praw autorskich, może się na nie powołać każda osoba upoważniona przez właściciela lub licencjobiorcę do korzystania z utworu, chyba że zrzeczenie się zawiera odmienne wskazanie”.

Odszkodowania/odszkodowania:

Zgodnie z art. 34 (2) ustawy o prawie autorskim, uprawniony z autorskich praw osobistych jest uprawniony do „wszelkich środków prawnych w drodze nakazu sądowego, odszkodowania, rachunku, wydania i innych, które są lub mogą być przyznane przez prawo za naruszenie prawa”.

Myślenie końcowe:

Zważywszy na międzynarodowy charakter większości interesów związanych z dziełami twórczymi, czy to artystycznymi, projektowymi czy cyfrowymi, koncepcja praw osobistych powinna być znana każdemu, kto jest zaangażowany w ten proces. To, co często jest trudne do uchwycenia dla tych, którzy są zaznajomieni z czysto biznesowymi kryteriami, to emocjonalny sens kryteriów, które mają być wykorzystane. Należy zauważyć, że „reputacja i honor” są czynnikami zazwyczaj branymi pod uwagę przez Trier of Fact, a nie tylko wykorzystanie ekonomiczne lub praktyczne. Typowym przykładem może być przeróbka dzieła sztuki w celu dopasowania go do określonego schematu architektonicznego. Nawet w przypadku sprzedaży podmiotowi instalującemu dzieło, taka zmiana pozwoliłaby na skuteczne wszczęcie sporu sądowego.

A w świecie, w którym oprogramowanie rozwija sztukę, design i inne aspekty estetyczne, prawa osobiste mają również pełne zastosowanie w sferach, które nie są często uważane za czysto „artystyczne.”

Takich praw można się zrzec, a osoba lub podmiot nabywający to samo musi poświęcić czas na staranne rozważenie uzyskania takich praw i upamiętnienie zrzeczenia się w odpowiednim i prawnie wiążącym dokumencie pisemnym. Zobacz nasz artykuł o umowach.