Wprowadzenie

Od zakończenia II wojny światowej kraje europejskie dążyły do pogłębienia integracji w dążeniu do pokoju i wzrostu gospodarczego. Instytucje, które przekształciły się w Unię Europejską, stale się rozszerzały i wzmacniały swój autorytet, ponieważ państwa członkowskie przekazywały Unii coraz więcej uprawnień decyzyjnych.

Jednakże w ostatnich latach UE została dotknięta serią kryzysów, które przetestowały jej spójność, w tym globalnym kryzysem finansowym z 2008 r., napływem migrantów z Afryki i Bliskiego Wschodu oraz negocjacjami w sprawie Brexitu. Na początku 2020 r. blok zmagał się z wypracowaniem wspólnej odpowiedzi na wybuch nowej choroby koronawirusowej, COVID-19.

Więcej na temat:

Unia Europejska

Europa

Dyplomacja i instytucje międzynarodowe

Europejski Bank Centralny (EBC)

Kongresy i parlamenty

Dzisiaj UE jest potężnym graczem na arenie światowej, ale złożoność jej wielu instytucji może często dezorientować. Oto bliższe spojrzenie na to, czym jest UE i jak działa.

Jakie są główne instytucje UE?

Integracja europejska zaczęła nabierać kształtów w latach 50. ubiegłego wieku, ale nowoczesna unia powstała w 1992 r. na mocy Traktatu z Maastricht. UE otrzymała swoją obecną strukturę i uprawnienia w 2007 r. na mocy traktatu lizbońskiego, znanego również jako traktat reformujący. Na mocy tych traktatów dwadzieścia siedem państw członkowskich zgodziło się połączyć swoją suwerenność i przekazać wiele uprawnień decyzyjnych UE.

Istnieje siedem oficjalnych instytucji UE, które można z grubsza pogrupować według ich funkcji wykonawczych, ustawodawczych, sądowniczych i finansowych.

Rada Europejska, czyli grupa najważniejszych przywódców politycznych UE, składa się z prezydenta lub premiera każdego państwa członkowskiego. Jej szczyty wyznaczają ogólny kierunek działań Unii i rozstrzygają pilne kwestie na wysokim szczeblu. Członkowie Rady wybierają przewodniczącego, który może pełnić swoją funkcję przez dwie dwuipółletnie kadencje. Obecnym przewodniczącym jest były belgijski premier Charles Michel.

Komisja Europejska, główny organ wykonawczy UE, ma najwięcej władzy na co dzień. Proponuje ustawy, zarządza budżetem, wdraża decyzje, wydaje rozporządzenia i reprezentuje UE na całym świecie na szczytach, w negocjacjach i w organizacjach międzynarodowych. Członkowie komisji są mianowani przez Radę Europejską i zatwierdzani przez Parlament Europejski. Obecna komisja jest kierowana przez byłą niemiecką minister obrony Ursulę von der Leyen.

Więcej na temat:

Unia Europejska

Europa

Dyplomacja i instytucje międzynarodowe

Europejski Bank Centralny (EBC)

Kongresy i parlamenty

Parlament Europejski jest jedynym bezpośrednio wybieranym organem UE, z przedstawicielami podzielonymi według liczby ludności każdego państwa członkowskiego. W przeciwieństwie do tradycyjnych organów ustawodawczych, nie może proponować aktów prawnych, ale ustawy nie mogą być uchwalane bez jego zgody. Parlament negocjuje i zatwierdza również budżet UE oraz nadzoruje Komisję Europejską. Parlament jest obecnie kierowany przez włoskiego polityka Davida Sassoli.

Rada Unii Europejskiej, znana również jako Rada Ministrów, aby uniknąć zamieszania, jest drugą gałęzią ustawodawczą, której zgoda jest również wymagana do uchwalenia ustawy. Rada ta składa się z ministrów rządów wszystkich członków UE, zorganizowanych według obszarów polityki. Na przykład ministrowie spraw zagranicznych wszystkich członków UE spotykają się w jednej grupie, ministrowie rolnictwa w innej, i tak dalej.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) jest najwyższym organem sądowym UE, interpretującym prawo UE i rozstrzygającym spory. TSUE składa się z Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który wyjaśnia prawo UE sądom krajowym i orzeka w sprawie domniemanych naruszeń prawa przez państwa członkowskie, oraz Sądu, który rozpatruje szeroki zakres spraw wnoszonych przez osoby fizyczne i organizacje przeciwko instytucjom UE.

Europejski Bank Centralny (EBC) zarządza euro dla dziewiętnastu krajów, które używają tej waluty, i realizuje politykę monetarną UE. Pomaga również regulować unijny system bankowy. W samym środku europejskiego kryzysu zadłużenia, który wstrząsnął kontynentem na początku 2009 roku, prezes EBC Mario Draghi kontrowersyjnie zobowiązał bank do działania jako pożyczkodawca ostatniej szansy dla upadających gospodarek strefy euro. Francuska polityk Christine Lagarde, była szefowa Międzynarodowego Funduszu Walutowego, zajęła miejsce Draghiego w 2019 r.

Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) kontroluje budżet UE, sprawdzając, czy fundusze są właściwie wydawane i zgłaszając wszelkie nadużycia Parlamentowi, Komisji i rządom krajowym.

Biura tych instytucji znajdują się w całej UE, z siedzibami głównymi w Brukseli, Frankfurcie, Luksemburgu i Strasburgu.

Jak instytucje są ze sobą powiązane?

Te instytucje UE tworzą złożoną sieć uprawnień i wzajemnego nadzoru.

Podstawowo czerpią one swoją legitymację demokratyczną z wyborów na dwa sposoby: Po pierwsze, Rada Europejska, która wyznacza ogólny kierunek polityczny bloku, składa się z demokratycznie wybranych przywódców krajowych. Po drugie, Parlament Europejski składa się z przedstawicieli, zwanych posłami do Parlamentu Europejskiego, którzy są wybierani bezpośrednio przez obywateli każdego państwa członkowskiego UE.

Rada Europejska i Parlament wspólnie określają skład Komisji Europejskiej – Rada nominuje jej członków, a Parlament musi ich zatwierdzić. Komisja ma wyłączne uprawnienia do proponowania praw i wydatków UE, ale wszystkie akty prawne UE wymagają zatwierdzenia zarówno przez Parlament, jak i Radę Ministrów.

Jakie są uprawnienia Parlamentu Europejskiego?

Chociaż Parlament nie może inicjować prac legislacyjnych, prawo UE nie może zostać uchwalone bez jego zgody. Parlament negocjuje wszystkie ustawy, w tym budżet, z Komisją i Radą Ministrów w ramach porozumienia znanego jako współdecyzja.

Dodatkowo, umowy międzynarodowe, w tym umowy handlowe, wymagają zgody Parlamentu. Przewodniczący Parlamentu, który jest wybierany przez ten organ, musi również podpisać ustawy w celu ich przyjęcia.

Parlament posiada szereg innych uprawnień. Zatwierdza członków Komisji Europejskiej, co oznacza, że wybory parlamentarne mają duże znaczenie w określaniu kierunku polityki UE. Parlament może również zmusić Komisję do rezygnacji. Nigdy do tego nie doszło, ale raz, w 1999 r., Komisja masowo podała się do dymisji z powodu skandalu korupcyjnego, zanim Parlament zdążył podjąć działania.

Czym zajmuje się Komisja Europejska?

Jako organ wykonawczy Komisja jest w największym stopniu odpowiedzialna za bieżące funkcjonowanie UE.

Komisja ma za zadanie opracowywać projekty aktów prawnych i sporządzać budżet UE. Propozycje te przesyła do Parlamentu i Rady Ministrów, a następnie negocjuje z nimi, dopóki nie uzyska aprobaty obu instytucji.

Komisja jest również odpowiedzialna za dopilnowanie, aby przepisy UE były wdrażane, a budżet prawidłowo przydzielany, czy to poprzez nadzór nad państwami członkowskimi, czy też za pośrednictwem jednej z kilkudziesięciu agencji UE.

Inne obowiązki obejmują reprezentowanie UE w organizacjach międzynarodowych, promowanie polityki zagranicznej bloku oraz prowadzenie negocjacji handlowych. Komisja pomaga również egzekwować postanowienia traktatów UE, wnosząc spory prawne do Trybunału Sprawiedliwości.

Co obejmuje prawo UE?

Państwa członkowskie przyznały UE różne poziomy uprawnień w różnych dziedzinach, zwanych kompetencjami:

• Kompetencje wyłączne to dziedziny, w których prawo może uchwalać tylko UE, a nie rządy krajowe. Obejmują one wiele podstawowych działań UE, w tym unię celną, zasady konkurencji w biznesie, umowy handlowe oraz, w przypadku krajów strefy euro, politykę monetarną.
• Kompetencje dzielone to obszary, w których rządy krajowe mogą stanowić prawo, ale tylko wtedy, gdy UE nie posiada jeszcze odpowiednich przepisów. Dotyczy to jednolitego rynku, który zapewnia swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału. Dotyczy to również rolnictwa, wydatków na rozwój regionalny, transportu, energii, ochrony środowiska i konsumentów, zdrowia publicznego oraz badań i technologii.
• Kompetencje wspierające to obszary, w których UE może jedynie wspierać działania, które zostały już podjęte przez państwa członkowskie. Należą do nich kultura, edukacja, sport i wiele polityk społecznych.

Jak UE prowadzi swoją politykę zagraniczną?

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB), jak znana jest polityka zagraniczna UE, dotyczy przede wszystkim dyplomacji, bezpieczeństwa i współpracy obronnej.

Kierunki na wysokim szczeblu są ustalane przez rządy krajowe bloku za pośrednictwem Rady Europejskiej i Rady Ministrów. Ale decyzje WPZiB muszą być jednomyślne, a państwa członkowskie zachowują swobodę kształtowania własnej polityki zagranicznej. Doprowadziło to do krytyki, że zdolność UE do prezentowania wspólnego stanowiska jest często osłabiana przez podziały między państwami członkowskimi.

Wdrażanie WPZiB, za które odpowiada Komisja Europejska, jest prowadzone przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, stanowisko nieformalnie znane jako minister spraw zagranicznych UE. Stanowisko to zostało utworzone na mocy Traktatu z Lizbony w celu wzmocnienia i scentralizowania dyplomacji UE.

Traktat stworzył również służbę dyplomatyczną UE, Europejską Służbę Działań Zewnętrznych. Jest ona zarządzana przez Komisję, zatrudnia pracowników z różnych instytucji UE i działa w ponad 140 krajach.

Jedność UE w zakresie polityki zagranicznej była wielokrotnie testowana w ostatnich latach. Blok odegrał wiodącą rolę w negocjowaniu międzynarodowych porozumień, w tym paryskiego porozumienia klimatycznego i irańskiego porozumienia nuklearnego, oba sfinalizowane w 2015 roku. W 2016 roku osiągnęła porozumienie z Turcją w sprawie ograniczenia przyjmowania uchodźców, ale polityka migracyjna głęboko podzieliła członków i pomogła stworzyć warunki do Brexitu, głosowania Wielkiej Brytanii za opuszczeniem Unii. W głównych strefach konfliktów, takich jak Libia, Syria i Ukraina, blok miał trudności z określeniem wspólnej polityki. Utrzymała sankcje wobec Rosji od czasu aneksji Krymu w 2014 roku, ale członkowie UE są podzieleni co do tego, jak blisko współpracować z Moskwą w zakresie energii i innych obszarów.

W międzyczasie francuski prezydent Emmanuel Macron i niemiecka kanclerz Angela Merkel różnili się co do roli i ekspansji instytucji UE. Podziały pojawiły się również w kwestii inwestycji w infrastrukturę krytyczną przez firmy takie jak Huawei i inne chińskie przedsiębiorstwa, a reakcja bloku na szybkie rozprzestrzenianie się nowego koronawirusa wystawiła na próbę europejską jedność.

Jak prowadzone są negocjacje handlowe?

Ministerstwo Spraw Zagranicznych UE różni się od Wspólnej Polityki Handlowej UE, która prowadzi politykę handlową za pośrednictwem unijnego komisarza ds. handlu. Rządy krajowe zgodziły się przekazać wszystkie swoje uprawnienia decyzyjne w tej dziedzinie, w przeciwieństwie do innych spraw związanych z polityką zagraniczną, UE.

UE potrzebuje ujednoliconej polityki handlowej ze względu na unię celną, która ustanawia jedną zewnętrzną taryfę celną dla całego bloku, oraz jednolity rynek, który traktuje wszystkie towary i usługi wwożone do UE w ten sam sposób. W ten sposób UE działa jako jeden organ w negocjacjach handlowych i w Światowej Organizacji Handlu.

Do zawarcia umowy handlowej potrzebna jest większość instytucji UE.

• Po pierwsze, rządy krajowe, poprzez Radę Europejską i Radę Ministrów, muszą wyrazić zgodę na udzielenie Komisji Europejskiej mandatu do prowadzenia negocjacji z konkretnym partnerem.
• Komisarz UE ds. handlu przejmuje wtedy inicjatywę i negocjuje umowę.
• Przed podpisaniem jakiejkolwiek umowy, musi ona zostać zatwierdzona przez Parlament Europejski i Radę Ministrów, jak każda inna ustawa.

Wreszcie, jeśli umowa handlowa jest szczególnie szeroka, może również wymagać indywidualnej zgody każdego państwa członkowskiego UE. Kompleksowa umowa gospodarczo-handlowa UE-Kanada (CETA) jest jednym z takich przykładów. Podpisana w 2016 roku, CETA nie weszła jeszcze w życie, ponieważ rząd włoski odmówił jej podpisania. UE była również w trakcie negocjowania kompleksowego paktu handlowego ze Stanami Zjednoczonymi, znanego jako Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji (TTIP), ale umowa została odłożona na półkę pod rządami prezydenta USA Donalda J. Trumpa, który nazwał UE „wrogiem” w dziedzinie handlu.

Czy istnieje wojsko UE?

Państwa UE współpracują w zakresie misji wojskowych, ale są one prowadzone na zasadzie dobrowolności i w poszczególnych przypadkach przez krajowe siły zbrojne. Nie istnieje stała armia UE niezależna od armii państw członkowskich.

Dążenia UE do zapewnienia bezpieczeństwa odbywają się w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO), która również działa w ramach Komisji Europejskiej i jest kierowana przez ministra spraw zagranicznych UE. WPBiO obejmuje zarówno działania wojskowe, jak i cywilne, począwszy od programów szkoleniowych dla policji po misje pokojowe, antypirackie i ratunkowe. Wszystkie obecne główne misje wojskowe UE odbywają się w Afryce, w tym w Mali, Nigrze, Sudanie Południowym i Rogu Afryki.

Operacje wojskowe UE wywołały pytanie, jak odnoszą się one do sojuszu wojskowego Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), którego członkostwo częściowo pokrywa się z członkostwem UE. Traktat Lizboński uznaje NATO za główny środek obrony zbiorowej Europy i precyzuje, że UE będzie odgrywać rolę wspierającą. W praktyce wielu, w tym amerykańskich decydentów, martwiło się, że układ ten dubluje wysiłki i komplikuje europejską obronę.

Jak duży jest budżet UE?

Budżet Unii Europejskiej wynosił nieco ponad 150 miliardów dolarów w 2017 roku, ostatnim roku, za który Komisja Europejska opublikowała pełną księgowość.

• Największy kawałek tego, na poziomie około 40 procent, jest wydawany na programy rolnicze. Największe nakłady przeznacza się na dopłaty bezpośrednie dla rolników oraz rozwój rybołówstwa, lasów i społeczności wiejskich.
• Druga co do wielkości część, około 25 procent, idzie na spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną, która ma pomóc słabiej rozwiniętym krajom UE w nadrobieniu zaległości. Wydatki te obejmują inwestycje i pomoc techniczną dla małych przedsiębiorstw, rozwój infrastruktury, programy na rzecz zatrudnienia oraz energię niskoemisyjną.
• Kolejne wydatki na konkurencyjność, około 15 procent, przeznacza się na ogólnounijne inicjatywy w zakresie badań i rozwoju, energii, transportu i telekomunikacji.
• Globalny Europa obejmuje wysiłki UE w zakresie polityki zagranicznej, podczas gdy bezpieczeństwo i obywatelstwo koncentruje się głównie na programach migracji i egzekwowania prawa.

Budżet UE, choć renegocjowany przez Komisję Europejską, Parlament i Radę Ministrów co roku, musi pasować do wcześniej uzgodnionych ram budżetowych, które określają limit całkowitych wydatków, zazwyczaj w okresie siedmiu lat. Obecne ramy obejmują lata 2014-2020.

Budżet UE musi się bilansować, ponieważ blok nie ma uprawnień do wydawania więcej niż przyjmuje. Prawie wszystkie jego dochody pochodzą od państw członkowskich, które wpłacają różne kwoty w zależności od swojej pozycji gospodarczej. Wiele mniej rozwiniętych krajów jest beneficjentami netto, otrzymując więcej w funduszach UE niż płacą.

W 2017 roku Polska była największym beneficjentem netto, otrzymując prawie 10 miliardów dolarów więcej niż zapłaciła, a następnie Grecja i Rumunia, po prawie 4 miliardy dolarów każda.

Co z innymi organizacjami UE?

Oprócz siedmiu oficjalnych instytucji UE, blok ma dziesiątki innych organów – agencji, komitetów, biur, fundacji, szkół i banków. Na ogół prowadzą one badania, wydają zalecenia, wykonują zadania administracyjne lub w inny sposób pomagają we wdrażaniu polityki UE. Istnieją również porozumienia polityczne i gospodarcze, które obejmują niektóre, ale nie wszystkie kraje UE.

Kilka głównych przykładów:

• Strefa Schengen obejmuje kraje, które zgodziły się znieść wszystkie kontrole graniczne między sobą i wzmocnić współpracę w zakresie egzekwowania prawa. Jej członkami są cztery kraje nienależące do UE – Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria – natomiast pięć krajów UE – Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Irlandia i Rumunia – nie bierze w niej udziału.
• Strefa euro jest grupą dziewiętnastu z dwudziestu siedmiu członków UE, którzy używają waluty euro. Ich polityka monetarna jest podporządkowana Europejskiemu Bankowi Centralnemu, który emituje i zarządza euro. Dania i Wielka Brytania otrzymały stałe wyłączenia; reszta UE jest prawnie zobowiązana do przystąpienia do strefy euro w pewnym momencie.

• Europejski Mechanizm Stabilizacyjny (ESM) jest agencją UE, która udziela pożyczek awaryjnych bezpośrednio rządom borykającym się z problemami lub bankom prywatnym, pod warunkiem przeprowadzenia reform gospodarczych, czego EBC starał się uniknąć. Utworzony w 2012 roku, jest stałym wcieleniem serii tymczasowych funduszy ratunkowych stworzonych w następstwie kryzysu finansowego z 2008 roku. Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), założony w 1958 r., jest oficjalnym bankiem inwestycyjnym UE, udzielającym tanich kredytów, inwestycji kapitałowych i innych form finansowania tysiącom przedsiębiorstw, programów rządowych i innych inicjatyw. Jego udziałowcami jest dwadzieścia siedem państw członkowskich UE. Zdecydowana większość jego inwestycji koncentruje się na projektach, które przyczyniają się do realizacji celów gospodarczych i społecznych UE, w tym na finansowaniu małych przedsiębiorstw, systemów energetycznych, infrastruktury oraz programów promujących równość płci i zrównoważony rozwój środowiska. Bank finansuje jednak również projekty w innych regionach świata.

• Europejski Obszar Gospodarczy (EOG) to umowa z 1994 r. rozszerzająca jednolity rynek UE na trzy kraje nienależące do UE: Islandię, Liechtenstein i Norwegię. Te trzy kraje, plus Szwajcaria, tworzą Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), oddzielną strefę wolnego handlu.

Wreszcie, kilka innych organów działających w Europie lub mających siedzibę w Europie jest często błędnie uznawanych za instytucje UE.

• Rada Europy jest organizacją międzynarodową z siedzibą we Francji, której misją jest promowanie demokracji i praw człowieka w Europie. Wśród jej czterdziestu siedmiu członków jest wiele krajów nienależących do UE, w tym Rosja i Turcja.
• Europejski Trybunał Praw Człowieka, będący częścią Rady Europy, istnieje w celu egzekwowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, międzynarodowej umowy dotyczącej praw obywatelskich i politycznych, która weszła w życie w 1953 r.

• Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR), z siedzibą w Londynie, został założony, aby pomóc krajom byłego bloku wschodniego Związku Radzieckiego w przejściu do gospodarki kapitalistycznej. Bank ma obecnie ponad siedemdziesięciu członków i działa na całym świecie, w tym w Afryce i Azji.

• Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) jest organem międzynarodowym, którego członkostwo obejmuje większość Europy, Rosję i inne kraje postsowieckie, a także Stany Zjednoczone i Kanadę. Utworzona w czasie zimnej wojny, jej misją jest wzmocnienie współpracy między Wschodem a Zachodem w zakresie kontroli zbrojeń, zarządzania konfliktami, egzekwowania prawa i innych kwestii bezpieczeństwa.
• Interpol, sieć agencji policyjnych ze 194 krajów, ma siedzibę we Francji. Wyrósł z wcześniejszych wspólnych wysiłków w zakresie egzekwowania prawa, podejmowanych głównie przez kraje europejskie, ale obecnie ma zasięg ogólnoświatowy.

.